دیدبان: کثرت نامزدهای پست ریاست‌جمهوری در دوره اخیر نسبت به دوره‌های سابق ریاست جمهوری در ایران جلب توجه می‌کند. امید است همه کسانی که برای این عرصه اعلام حضور کرده‌اند از سر تکیلف دینی و شرعی و بدون هیچ گونه شائبه قدرت‌طلبی و ریاست طلبی دست به چنین کاری زده باشند. در عین حال شایسته است که آقایان نامزدها نگاهی هم به برخی از معارف دینی در باب ریاست طلبی داشته باشند و عمق خطری را که همگان با آن مواجه هستیم درک کنیم.

1- انجام وظیفه در نظام اسلامی افتخار دارد

انجام تکلیف و بر عهده گرفتن بار سنگین مسوولیت در نظام اسلامی از بالاترین اعمال دینی و از جمله وظایفی است که خدای متعال برای کسانی که چنین توانی دارند مشخص کرده است. این وظیفه در عین سنگین و سهمگین بودن ثواب و نتایج خوبی نیز به دنبال دارد و البته کسی که از چنین وظیفه‌ای شانه خالی کند را نمی‌توان مدح کرد. در متون دینی در موارد متعددی از کسانی که وظایف عمومی را برعهده می‌گیرند و در راه این کارهای بزرگ زحمت می‌کشند تقدیر شده است. چنان که از حضرت مولی الموحدین علی علیه السلام منقول است که فرموده‌اند:

خَیْرُ النَّاسِ مَنْ تَحْمِلَ مَئُونَةَ النَّاسِ.( غررالحکم، ص 371، ح 8413)

بهترین مردم کسی است که سنگینی بار مردم را به دوش می‌کشد

مشخص است که گاه برعهده گرفتن این بار سنگین نیازمند پذیرفتن مسوولیت‌ها و کارهایی است که در صورتی که شرایط آن موجود باشد و فرد صلاحیت لازم برای آن را داشته باشد پذیرفتن آن مسوولیت نیز کاری خوب و شایسته است. چنان که از رسول اکرم صلی الله علیه و آله و سلم نقل شده است که فرمودند:

خَیْرُ النَّاسِ الْقُضاةُ بِالْحَقِّ.( مستدرک‏الوسائل، ج 17، ص 320)

بهترین مردم قضاوت کنندگان به حق هستند

2- قدرت و ریاست در نظام اسلامی نیازمند صلاحیت است

در کنار مطالبی که در بالا ذکر شد باید توجه داشت که مساله خدمت به مردم و مسوولیت پذیری در نظام اسلامی تبدیل به یک بهانه برای قدرت طلبی و هواپرستی نشود. در نظام اسلامی هر کسی صلاحیت هر مسوولیت و پستی را ندارد و اگر کسی که صلاحیت کاری را ندارد خود را برای آن کار مطرح کند و آن قدرت را بطلبد در واقع در جهت هلاکت خویش قدم برداشته است. چنان که به امام رضا علیه السلام منسوب است که حضرت فرموده باشند:

مَنْ طَلَبَ الرِّئَاسَةَ لِنَفْسِهِ هَلَکَ فَإِنَّ الرِّئَاسَةَ لَا تَصْلُحُ إِلَّا لِأَهْلِهَا. (الفقه المنسوب إلى الإمام الرضا علیه السلام، ص: 384)

هر کس برای خود ریاست را بطلبد هلاک شده است چرا که ریاست جز برای کسانی که صلاحیت آن را دارند مجاز نیست.

بر این اساس ادعای خدمتگذاری و تلاش برای بر دوش گرفتن سنگینی بار مردم کافی نیست و انسان باید شایستگی و صلاحیت لازم برای چنین کارهای بزرگی را نیز داشته باشد. البته ما بر اساس حسن نیت اولا چنین فرض می‌کنیم که همه برادران مومنی که خود را برای انتخابات و پست‌هایی از این دست مطرح کرده‌اند واقعا برای رضای خدا چنین کاری را کرده‌اند و قصد و منظور قدرت‌طلبی و هوای نفس ندارند. اما شایسته است که این برادران نیز توجهی به این معارف دینی داشته باشند. از سوی دیگر اگر خلاف این امر مشخص شد و معلوم شد که کسی قدرت طلبی دارد و یا صلاحیت لازم را ندارد و باز هم برای قدرت حرص می‌زند آنگاه می‌توان او را مصداق چنین احادیثی دانست. 

نکته دیگری که باید به آن توجه داشت این است که قدرت در نگاه دینی اصل و هدف نیست و بلکه وسیله‌ای در جهت تحقق اهداف دینی و احقاق حقوق است. چنان که در بخش پایانی خطبه معروف به شقشقیه (خطبه سوم نهج البلاغه) از مولی الموحدین چنین نقل شده است که:

اءَما وَ الَّذِى فَلَقَ الحَبَّهَ، وَ بَرَاءَ النَّسَمَهَ لَوْ لا حُضُورُ الْحاضِرِ وَ قِیامُ الْحُجَّهِ بِوُجُودِ النّاصِرِ، وَ ما اءَخَذَ اللّهُ عَلَى الْعُلَماءِ اءَنْ لا یُقارُّوا عَلى کِظَّهَ ظالِم وَ لا سَغَبِ مَظلُومٍ لاْلَقْیْتُ حَبْلَها عَلى غارِبها وَ لَسَقَیْتُ آخِرَها بِکَاءْسِ اءوَّلِها، وَ لالْفَیْتُمْ دُنْیاکُمْ هذِهِ اءَزْهَدَ عِنْدى مِنْ عَفْطَهِ عَنْزٍ.

بدانید. سوگند به کسى که دانه را شکافته و جانداران را آفریده ، که اگر انبوه آن جماعت نمى بود، یا گرد آمدن یاران حجت را بر من تمام نمى کرد و خدا از عالمان پیمان نگرفته بود که در برابر شکمبارگى ستمکاران و گرسنگى ستمکشان خاموشى نگزینند، افسارش را بر گردنش مى افکندم و رهایش مى کردم و در پایان با آن همان مى کردم که در آغاز کرده بودم . و مى دیدید که دنیاى شما در نزد من از عطسه ماده بزى هم کم ارج تر است .

پس هدف از حکومت چنان که در بیان حضرت آمده است مقابله با ظلم و جلوگیری از شکبمارگی ظالمان و گرسنگی مظلومان است و اگراین طور نبود حکومت و قدرت در نظر امام مسلمین و سید الوصیین از آب بینی بز نیز کم ارزش‌تر است.

در مورد دیگری حضرت امیر المومنین علیه السلام در باب ارزش حکومت و قدرت وقتی که ابزاری برای احقاق حق نباشد آن را با لنگه کفشی پاره و بی ارزش مقایسه می‌کند و باز هم برای یک لنگه کفش پاره ارزش بیشتری قائل است. چنان که ابن عباس در خطبه 33 نهج البلاغه از آن حضرت چنین نقل می‌کند:

(ومن خطبة له علیه السلام عند خروجه لقتال أهل البصرة ، وفیها حکمة مبعث الرسل، ثم یذکر فضله ویذم الخارجین) قال عبد الله بن عباس رضی الله عنه: دخلت على أَمیر المؤمنین علیه السلام بذی قار وهو یخصِف نعله، فقال لی: ما قیمة هذا النعل؟ فقلت: لا قیمةَ لها! فقال علیه السلام: والله لَهِیَ أَحَبُّ إِلَیَّ مِنْ إِمْرَتِکُمْ، إِلاَّ أَنْ أُقِیمَ حَقَّاً، أَوْ أَدْفَعَ بَاطِلاً.

ابن عباس گوید در هنگامه پیش از جنگ جمل در منطقه ذی‌قار داخل خیمه حضرت شدم در حالی که حضرت کشف پاره‌ای را وصله می‌زدند. پس حضرت از من پرسید: این کفش چقدر می‌ارزد؟ جواب دادم: هیچ. پس حضرت فرمود: به خدا قسم این کفش از حکومت بر شما برای من ارزشمندتر است، مگر آنکه به واسطه حکومت حقی را اقامه کنم یا باطلی را دفع نمایم. 

4- اطرافیان ریاست طلبان نیز در معرض هلاک هستند

علاوه بر این که انسانی که خودش ریاست طلب است در معرض هلاکت و از دین خارج شدن قرار دارد، اطرافیان او نیز در معرض چنین امری هستند. از این رو اگر انسانی ریاست طلبی می‌کند باید از او دوری جست و جزو اطرافیان او قرار نگرفت و خود را از خطر او بری کرد. چرا که این انسان‌های گرگ صفت هم برای خود خطرناکند و هم برای اطرافیانشان. از این روست که امام صادق علیه السلام نسبت به این امر تذکر می‌دهند و هشدار می‌دهند که مبادا از اطرافیان انسان‌های قدرت طلب باشید که این ها هم خود را هلاک می‌کند و هم اطرافیانشان را:

عِدَّةٌ مِنْ أَصْحَابِنَا عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ خَالِدٍ عَنْ أَبِیهِ عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ الْمُغِیرَةِ عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ مُسْکَانَ قَالَ سَمِعْتُ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ ع یَقُولُ‏ إِیَّاکُمْ وَ هَؤُلَاءِ الرُّؤَسَاءَ الَّذِینَ یَتَرَأَّسُونَ فَوَ اللَّهِ مَا خَفَقَتِ النِّعَالُ خَلْفَ رَجُلٍ إِلَّا هَلَکَ وَ أَهْلَکَ‏ (الکافی (ط - الإسلامیة)، ج‏2، ص: 298)

ابن مسکان بیان می‌دارد که از امام صادق علیه السلام شنیدم که حضرت فرمود: بپرهیزید از این روسای ریاست‌طلب؛ چرا که به خدا قسم فردی (از اینان) پیروان و اطرافیانی پیدا نمی‌کند مگر آن که هم خود را هلاک می‌سازد و هم دیگران را هلاک می‌کند 

توصیه امام به بنی صدر: همه دست اندرکاران ـ به‏ ویژه رئیس جمهور ـ باید از چاپلوسان دغل‏باز 
و زبان‏بازان حیله‎گر برحذر باشند و مشاوران خود را از اشخاص سابقه‏دار که تعهدشان
 قبل از انقلاب مشهود بوده است، انتخاب کنند

5- قدرت طلبی و ریاست طلبی انسان را جهنمی می‌کند

چنان که در روایات سابق الذکر نیز اشاره شد قدرت طلبی و ریاست طلبی عامل هلاکت انسان و وارد شدن او در جهنم است. مساله فقط این نیست که قدرت در نگاه اسلامی اصل و هدف نیست؛ بلکه بسیار بالاتر از آن را باید گفت. اگر کسی شایستگی ندارد و یا قدرت را در جهت حق به کار نمی‌گیرد قدرت طلبی او را به جهنم خواهد برد و برای او خطر نیز دارد. روایات در باب خطر قدرت طلبی و حب ریاست و حب مقام و حب جاه و تلاش برای رسیدن به قدرت بسیار فراوان است و ما در ادامه فقط به برخی از آنها به عنوان نمونه اشاره می‌کنیم و امیدواریم که خدای متعال همه ما را از چنین بلای عظیمی نجات دهد و جامعه ما را از چنین خطر بزرگی بر کنار دارد. از امام رضا علیه السلام در این باره روایت شده است که:

مَنْ تَعَلَّمَ الْعِلْمَ لِیُمَارِیَ بِهِ السُّفَهَاءَ أَوْ یُبَاهِیَ بِهِ الْعُلَمَاءَ أَوْ یَصْرِفَ وُجُوهَ النَّاسِ إِلَیْهِ لِیُرَئِّسُوهُ وَ یُعَظِّمُوهُ فَلْیَتَبَوَّأْ مَقْعَدَهُ مِنَ النَّارِ ـ إِیَّاکَ وَ الْخُصُومَةَ فَإِنَّهَا تُورِثُ الشَّکَّ وَ تُحْبِطُ الْعَمَلَ وَ تُرْدِی بِصَاحِبِهَا وَ عَسَى أَنْ یَتَکَلَّمَ بِشَیْ‏ءٍ لَا یُغْفَرُ لَهُ. (الفقه المنسوب إلى الإمام الرضا علیه السلام، ص: 384)

هر کس علم را بیاموزد تا به واسطه آن میان جاهلان خودنمایی کند و یا به عالمان مباهات نماید و یا مردم را به خود متوجه سازد تا به ریاست برسد و او را بزرگ دارند، جایگاه خود را در آتش فراهم کرده است ـ بپرهیز از آنکه خصومت ورزی چرا که باعث ایجاد تردید می‌شود و اعمال نیک انسان را باطل می‌سازد و کسی که چنین کند خویش را بی ارزش ساخته است و ممکن است که در خصومت به کاری دست زند که هرگز بخشوده نشود.

به همین مضمون از امام باقر علیه السلام نقل شده است که:

عَنْ أَبِی جَعْفَرٍ ع قَالَ: مَنْ طَلَبَ الْعِلْمَ لِیُبَاهِیَ بِهِ الْعُلَمَاءَ أَوْ یُمَارِیَ بِهِ السُّفَهَاءَ أَوْ یَصْرِفَ بِهِ وُجُوهَ النَّاسِ إِلَیْهِ فَلْیَتَبَوَّأْ مَقْعَدَهُ مِنَ النَّارِ إِنَّ الرِّئَاسَةَ لَا تَصْلُحُ إِلَّا لِأَهْلِهَا. (الکافی (ط - الإسلامیة)، ج‏1، ص: 47)

هر کس علم را بیاموزد تا به واسطه آن به عالمان مباهات نماید و یا میان جاهلان خودنمایی کند و یا مردم را به خود متوجه سازد، جایگاه خود را در آتش فراهم کرده است، چرا که ریاست فقط برای کسانی که صلاحیت دارند مجاز است.

همچنین در کتاب شریف کافی در این باره روایت شده است که:

عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ: مَنْ طَلَبَ الرِّئَاسَةَ هَلَکَ (الکافی، ج‏2، ص: 298)

هر کس قدرت طلبی کند هلاک می‌شود.

و نیز روایت شده است که:

عِدَّةٌ مِنْ أَصْحَابِنَا عَنْ سَهْلِ بْنِ زِیَادٍ عَنْ مَنْصُورِ بْنِ الْعَبَّاسِ عَنِ ابْنِ مَیَّاحٍ‏ عَنْ أَبِیهِ قَالَ سَمِعْتُ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ ع یَقُولُ‏ مَنْ أَرَادَ الرِّئَاسَةَ هَلَکَ. (الکافی (ط - الإسلامیة)، ج‏2، ص: 299)

هر کس قدرت طلبی کند هلاک می‌شود.

6- ریاست فقط برای اصلح جایز است

نکته دیگری که باید به آن توجه کرد این است که ریاست فقط برای اصلح جایز است و جایز نیست انسان با فرد اصلح در ریاست و رسیدن به قدرت رقابت کند. البته در این جا اصلح واقعی مورد نظر است نه این که افرادی با تبلیغات و شعار خود را اصلح معرفی کنند و بعد مدعی آن شوند که کار دیگران جایز نیست و باید به نفع ما کنار بروند. در هر صورت این نکته را باید مورد توجه قرار داد که اگر اصلح بودن دیگری مشخص شد دیگر جایز نیست که انسان با او رقابت کند و خود را در معرض قدرت طلبی و ریاست جویی قرار دهد. از اما رضا علیه السلام در این باره چنین نقل شده است که می‌فرمایند:

مَنْ دَعَا النَّاسَ إِلَى نَفْسِهِ وَ فِیهِمْ مَنْ هُوَ أَعْلَمُ‏ مِنْهُ فَهُوَ مُبْتَدِعٌ ضَالٌّ. (الفقه المنسوب إلى الإمام الرضا علیه السلام، ص: 384)

هر کس مردم را به خودش دعوت کند در حالی که در بین آنها اعلم و برتر از او وجود دارد بدعت گذار و گمراه کننده است.

7- حب ریاست و حب قدرت خود باعث گمراهی است

نکته دیگر این است که نه تنها قدرت طلبی و تلاش برای ریاست در انسانی که شایستگی ندارد باعث سقوط و ورود به جهنم است، خود حب ریاست و حب قدرت نیز عامل خطرناک و هلاک کننده‌ای است. انسان مسلمان و مومن باید تلاش کند که نه تنها قدرت را صرفا ابزاری برای خدمت بداند بلکه حب و محبت آن را نیز از دل خارج نماید. البته باید گفت که مساله به این سادگی نیست و نمی‌شود با صرف یک تذکر چنین بیماری خطرناکی را دفع کرد و چنین خطر بزرگی را از خود دور نمود. در همین رابطه از امام صادق علیه السلام روایت شده است که از پیامبر اکرم نقل فرمودند:

عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ ص‏ إِنَّ أَوَّلَ مَا عُصِیَ اللَّهُ بِهِ سِتٌّ حُبُّ الدُّنْیَا وَ حُبُّ الرِّئَاسَةِ وَ حُبُّ الطَّعَامِ وَ حُبُّ النِّسَاءِ وَ حُبُّ النَّوْمِ وَ حُبُّ الرَّاحَةِ. (المحاسن، ج‏1، ص: 295)

اولین چیزی که باعث شد خدای متعال را عصیان کنند محبت دنیا و محبت ریاست و محبت طعام و حب زنان و حب خواب و حب راحتی بود.

ریاست طلبی و حب ریاست به حدی خطرناک است که کسی که واجد این خصوصیت نامناسب اخلاقی باشد در معرض هلاکت قرار داد و به راحتی دین خود را از دست می‌دهد چنان که از امام معصوم علیه السلام نقل شده است که در باب کسی که ریاست را دوست داشت فرمود:

مُحَمَّدُ بْنُ یَحْیَى عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ عِیسَى عَنْ مُعَمَّرِ بْنِ خَلَّادٍ عَنْ أَبِی الْحَسَنِ ع‏ أَنَّهُ ذَکَرَ رَجُلًا فَقَالَ إِنَّهُ یُحِبُّ الرِّئَاسَةَ فَقَالَ مَا ذِئْبَانِ ضَارِیَانِ‏ «2» فِی غَنَمٍ قَدْ تَفَرَّقَ رِعَاؤُهَا بِأَضَرَّ فِی دِینِ الْمُسْلِمِ مِنَ الرِّئَاسَةِ. (الکافی (ط - الإسلامیة)، ج‏2، ص: 298)

در نزد امام کاظم علیه السلام نام کسی را ذکر کردند و گفته شد که او ریاست را دوست می‌دارد. پس امام علیه السلام فرمود: دو گرگ درنده در گله گوسفندی که چوپان رهایش کرده است آن قدر ضرر ایجاد نمی‌کنند که ریاست در دین مسلمان ضرر ایجاد می‌کند.

بر همین اساس است که انسان‌های ریاست طلب و محب قدرت در لسان اولیاء دین لعن شده‌اند چنان که نقل شده است:

قَالَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ ع‏ مَلْعُونٌ مَنْ تَرَأَّسَ مَلْعُونٌ مَنْ هَمَّ بِهَا مَلْعُونٌ مَنْ حَدَّثَ بِهَا نَفْسَهُ. (الکافی (ط - الإسلامیة)، ج‏2، ص: 298)

امام صادق علیه السلام فرمود: هر کس ریاست طلبی کند و یا برای آن تلاش نماید و یا در ذهن خود حدیث نفس ریاست طلبی داشته باشد ملعون است.

امام خمینی (ره): من یک کلمه به آقای بنی صدر  تذکر می‎دهم، که آن یک کلمه تذکر برای همه است: 
حبّ‎الدنیا رأس کلّ خطیئة